अंमलबजावणी संचालनालय (ED) म्हणजे काय?
आर्थिक अंमलबजावणी महासंचालनालय (अंमलबजावणी संचालनालय) ही एक कायदा अंमलबजावणी आणि आर्थिक गुप्तचर संस्था आहे जी भारतातील आर्थिक कायद्यांची अंमलबजावणी करण्यासाठी आणि आर्थिक गुन्ह्यांशी लढण्यासाठी जबाबदार आहे.
परकीय चलन नियमन कायदा, 1947 (Foreign Exchange Regulation Act 1947) अंतर्गत एक्सचेंज नियंत्रण कायद्याचे उल्लंघन हाताळण्याच्या उद्देशाने त्याची स्थापना करण्यात आली.
सुरुवातीला ED ची 1956 मधे आर्थिक व्यवहार विभागांतर्गत (वित्त मंत्रालय विभाग) ‘अंमलबजावणी युनिट’ (Enforcement Unit) म्हणून स्थापन करण्यात आली, नंतर 1960 मध्ये उत्तम प्रशासनासाठी महसूल विभागात (वित्त मंत्रालय) हलविण्यात आले.
1957 मध्ये त्याचे अंमलबजावणी संचालनालय (Enforcement Directorate) असे नामकरण करण्यात आले.
आता, अंमलबजावणी संचालनालय (ED) वित्त मंत्रालयाच्या अंतर्गत महसूल विभागाद्वारे प्रशासित आहे.
ED चे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे आणि देशभरात अनेक प्रादेशिक कार्यालये आहेत.
याचे प्रमुख अंमलबजावणी संचालक आहेत, जे आयआरएस अधिकारी (भारतीय महसूल सेवा) असतात.
ED full form marathi
ED चे संपूर्ण नाव ENFORCEMENT DIRECTORATE असे आहे. मराठीतून याला अमलबजावणी संचालनालय असे म्हणतात.
अंमलबजावणी संचालनालय (ED) चे कार्य
अंमलबजावणी संचालनालय (ED) ची कार्ये
1. परकीय चलन व्यवस्थापन कायदा (FEMA) कायदे आणि तरतुदींच्या उल्लंघनाची चौकशी करणे.
• नियुक्त केलेले ED अधिकारी FEMA उल्लंघनांचा निर्णय घेतात. गुंतलेल्या रकमेच्या तिप्पट दंड आकारला जाऊ शकतो.
2. मनी लाँडरिंग प्रतिबंधक कायदा, 2002 (PMLA) आणि संबंधित तरतुदींच्या गुन्ह्यांची चौकशी करणे.
• ED ला FEMA चे उल्लंघन केल्याबद्दल दोषी आढळलेल्या दोषींची मालमत्ता जप्त करण्याचा अधिकार आहे.
3. फरारी आर्थिक गुन्हेगार कायदा, 2018 अंतर्गत भारतातून फरारीच्या प्रकरणांवर प्रक्रिया करणे.
• गुन्हेगार स्वतःचे संरक्षण करण्यासाठी देश आणि त्याच्या अधिकार क्षेत्राबाहेर राहणे निवडतात.
• हा कायदा आर्थिक गुन्हेगारांना कायद्यापासून दूर राहण्यास अटकाव करतो आणि देशातील न्याय व्यवस्थेचे संरक्षण करतो.
4. रद्द केलेल्या FERA (Foreign Exchange Regulation Act, 1973) अंतर्गत जारी केलेल्या कारणे दाखवा नोटीसचा निर्णय घेणे.
5. FEMA उल्लंघनाच्या संदर्भात परकीय चलन संरक्षण आणि तस्करी क्रियाकलाप प्रतिबंध कायदा, 1974 ( COFEPOSA-Conservation of Foreign Exchange and Prevention of Smuggling Activities Act, 1974 ) अंतर्गत प्रतिबंधात्मक अटकेची प्रकरणे प्रायोजित करणे.
6. PMLA तरतुदींतर्गत मनी लाँडरिंग आणि मालमत्ता पुनर्संचयित करण्याशी संबंधित प्रकरणांमध्ये परदेशी देशांना सहकार्य प्रदान करणे.
MCQ
प्रश्न: खालील विधाने विचारात घ्या
1.अंमलबजावणी संचालनालयाचे मुख्यालय मुंबई, महाराष्ट्र येथे आहे.
2.अंमलबजावणी संचालनालय ही एक बहु-अनुशासनात्मक संस्था आहे जी दोन विशेष वित्तीय कायद्यांच्या तरतुदींची अंमलबजावणी करण्याचे काम करते – विदेशी चलन व्यवस्थापन कायदा, 1999 (FEMA) आणि मनी लाँडरिंग प्रतिबंध कायदा, 2002 (PMLA).
3.अंमलबजावणी संचालनालय (ED) हे गृह मंत्रालयाच्या अंतर्गत सुरक्षा विभागाद्वारे प्रशासित केले जाते.
4.अंमलबजावणी संचालनालय (ED) ही भारत सरकारची कायद्याची अंमलबजावणी करणारी एजन्सी आहे जी आर्थिक कायद्यांची अंमलबजावणी करण्यासाठी आणि आर्थिक गुन्हेगारीशी लढण्यासाठी जबाबदार आहे.
खालीलपैकी विधाने विचारात घ्या आणि योग्य पर्याय निवडा.
अ) फक्त 1 आणि 2 असत्य आहे
ब) सर्व ४ विधाने सत्य आहेत
क) कोणतेही विधान असत्य नाही.
ड) फक्त 2, आणि 4 सत्य आहेत.
उत्तर: ड
अंमलबजावणी संचालनालयावर इतर विचारले जाणारे प्रश्न. (मनात उत्तरे देऊन पहावीत.)
प्र 1. अंमलबजावणी संचालनालय (ED) ची भूमिका काय आहे?
प्र 2. अंमलबजावणी संचालनालयाचे मुख्यालय कोठे आहे?